Da bini sälber tschuld gsii, wili meischtens z raass gfuslet ha

Vum Ruedi Hertach

Und wän dä öpper vilecht im Hinderland wont und sich plötzli mit dr Schriibwiis vumene gebürtige Underländer sött ummeschluu, dä gaats allwäg eerscht rächt nüd ring: Mängmal heissts sogar, mit dene Wörter sigs ä zimmlichi Gugelfuer – uuni asi dä usem Schtand use chänt ds Gägeteil bewiise. Und gliich gitts immer wider Lüüt, wo müeded, es mös uubedingt wiiterguu mit dener Schriibete, au nachem zweihundertdriiezwänzgischte Suntigsporziüündli – mä mös ja nüd immer meine, es mös gjuflet sii bim Läse. Jä guet, drum hani etz ja au di zweihundertvierezwänzgischt Folg i d Ziitig ine gschüürgelet.

Mit dr Lengsemmi gaats natürli nüd erscht bim Läse aa: Schu ds Uufsetze vumne mundartige Teggscht gaat weniger hantli as öppis Hochtüütsches. Und wäme sich nüd pschtändig versiit, gchiit mä prompt wider irgendwo ine: Schu wirt usem Felsblogg ä Felsbogg und usem Huldeli äs Hudeli. Fascht uumügli ischs ja au, sich im Dialäggt gschwindweidli öppis z notiere, we mä das bim Schrifttüütsche mindischtens früener nuch mit Schtenografiere gmacht hätt. Uunischt Si chäntet säge, we mä äs Biieli, ä Pejass oder äs Leuemüüli uf diä Art söl uufschriibe und drnaa wider chänne läse.

Schtenografiere isch ja einewäg zimmli us dr Mode chuu. Under Schurnalischte chunts hüttigstags praggtisch gar nümme vor. Früener isch das nuch ganz anderscht gsii. Zum Biischpiil hätts vor Jahrzächete ä Mulliser Ziitigskoreschpondänt gii, deer hätt albig di gloggeganz Gmeindsversammlig mitschtenografiert und drnaa mit dr Schriibmaschine eifach alls abtöggelet: Das hätt dä ä uumääre Bandwurm ggii, wo uf dr Redagziuu glandet isch – und wän au dett niemer Ziit gcha hätt zum Chüürze, isch dä das voll Schtenogramm – ufere halbe Ziitigssiite ufe und abe griemlet – bim Läser glandet. Und etz schtelled Si sich vor, das wär sogar nuch uf Glarnertüütsch passiert!

Item: Vum Schriibe här wäri eigetli siinerziit zimmli nach draa gsii äm praggtische Iisatz vu dr Schtenografie. Schliessli hätt üs ja dr Fritz Chnobel das Handwärch grüntli gnueg biipracht gchaa. Aber mis Problem isch ebä au uf Schrifttüütsch gsii, asi Müe gchaa ha, mini eigene schtenografische Hirgogliife hindenache dä ä wider zügig gnueg z entziffere. Und das isch natüürli nüd äm Lehrmeischter gläge – nänei, da bini sälber tschuld gsii, wili bim Uufschribe meischtens z raass gfuslet ha: Mä hätt durdaas dä hindedrii nüd rächt gsee, öbs etz Babi oder Bobi, Bubi oder Bibi sött heisse. Für daas hetti ebä ganz gnau möse sii mitem Höch- oder Tüüfschtelle und mit äm Trugg ufem hindere «B» – aber gnau da hätts ghapperet, dur di ganze Teggscht dure, und irgendwänn ischs mer verleidet. Sitt due schriibi halt nu nuch daas uuf, woni uuni Schteno verwütsche – und meischtens langet das ja immer nuch voorig.

Aber wänsi etz würggli vu allem ächlä gnueg händ, au vum schwirige Mundartläse, dä chändsi sich freue: Äm neechschte und überneechschte Suntig wird i dr Ziitg nämmli gar nüüt «glarnertüütsch gseit»; au für üüsereis isch ja schliessli Feriziit. Das neechscht Mundart-Eggli, mitem Nümmerli zweihundertfüfezwänzg, chunt dä aso eerscht wider äm allerletschte Julitag. Bis daar wüntsch ich Inä allne ä gueti Ziit – oder wemes au cha säge:

Ä Glarneri, s isch ds Griiti Friitig, list au wäns heiss isch gäre d Ziitig, obschoonses sicher gälte laat, wän nüd zviiil Chliitruggts dinne schtaat. Demm Wuntsch cha uuni vil Beschwärde vu üüs här guet entschproche wärde.